Służba cywilna w województwie pomorskim 1920-1939 – Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

100- lecie podjęcia funkcjonowania z dniem 1 kwietnia 1922 roku służby cywilnej w Polsce jest okazją do przypomnienia niektórych sylwetek organizatorów polskiej administracji państwowej w województwie pomorskim w latach 1919- 1939 oraz ukazanie zasad ich doboru, przygotowania do pełnienia funkcji, podejmowanych prób uporządkowania spraw kadrowych oraz metod i efektów budowy autorytetu i skuteczności działania.

Nabór polskich urzędników do władz wojewódzkich w 1920 roku
Polszczenie kadr urzędniczych na Pomorzu
Poszukiwanie kadr do administracji skarbowej
Stabilizacja służby cywilnej w województwie
Sanacja kadr 1926 – 1935
Utrwalanie autorytetu i skuteczności urzędników

Nabór polskich urzędników do władz wojewódzkich w 1920 roku

Do najważniejszych zadań Stefana Łaszewskiego, powołanego w końcu października 1919 roku na stanowisko wojewody pomorskiego było zatrudnienie urzędników zapewniających skuteczne funkcjonowanie urzędu. Na Pomorzu nie było to proste z uwagi na brak miejscowej inteligencji. Wykształconych prawników było niewielu.
Pewnym wyjściem z tej sytuacji było tymczasowe pozostawienie urzędników niemieckich oraz poszukiwanie odpowiednich kandydatów w innych dzielnicach Polski.Przed
przejęciem władzy nie udało się skompletować kadr urzędu. W większości zatrudniono osoby nieprzygotowane, nieobeznane z prawem i funkcjonowaniem administracji państwowej. W grudniu 1919 roku Stanisław Tempski został mianowany zastępcą wojewody. W styczniu 1920 roku na stanowiska kierownicze decernentów i starszych decernentów w urzędzie wojewódzkim zostali mianowani: Jan Stonawski, Wiktor Łopianowski, Bolesław Lipski, Adam Mizgalski. Braki kadrowe uzupełniano w późniejszym okresie dalszymi kandydatami z innych dzielnic Polski, przede wszystkim z Galicji.

Stefan Łaszewski, pierwszy wojewoda pomorski zdjęcie portretowe w garniturze — Stefan Łaszewski, pierwszy wojewoda pomorski, działacz ruchu polskiego na Pomorzu, członek Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, poseł na Sejm Ustawodawczy, sędzia Sądu Najwyższego

Dekret Stanisława Tempskiego, zastępcy wojewody, głównego organizatora prac urzędu w sprawie określenia zadań poszczególnych decernatów

Szczegółowe zadania poszczególnych decernatów Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu wypisane odręcznie — Szczegółowe zadania poszczególnych decernatów Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu

Szczegółowe zadania poszczególnych decernatów Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu

Pierwsza strona „Wykazu osobistego” (kwestionariusza osobowego), kierownika decernatu w urzędzie wojewódzkim

Protokół przysięgi urzędniczej Adama Hoszowskiego otoczony tekst ornamentem podpisany przez urzędnika świadków i odbierającego przysięgę — Protokół przysięgi urzędniczej Adama Hoszowskiego

Okólnik w sprawie przestrzegania tajemnicy urzędowej

Przepisy wykonawcze do ustalenia „lat starszeństwa” urzędnikom średniego szczebla

Polszczenie kadr urzędniczych na Pomorzu

Większość władz i urzędów na Pomorzu kontynuowało swą działalność po przejęciu Pomorza przez Polskę. Na mocy układu polsko-niemieckiego z 9 listopada 1919 roku urzędnicy niemieccy mieli pozostać na swych stanowiskach przez dwa miesiące. Władze polskie dążyły do obsadzenia swoimi funkcjonariuszami przede wszystkim urzędówo charakterze politycznym, takich jak starostwa. Powołano w nich starostów komisarycznych. Powolne tempo polszczenia oraz sposób funkcjonowania niedoświadczonych urzędników powodował wiele zastrzeżeń mieszkańców, szczególnie na terenach przygranicznych. Działo się tak w powiecie działdowskim, tczewskim i na Kaszubach. Kłopoty z funkcjonowaniem administracji państwowej w pierwszych miesiącach niepodległości spowodowały interpelacje posłów oraz powołanie Komisji Pomorskiej Sejmu Ustawodawczego, która naocznie miała zapoznać się z sytuacją.

Siedziba Starostwa Powiatowego w Kościerzynie dwukondygnacyjny gmach z wysokim poddaszem i mocno spadzistym dachem, wysokie schody wejściowe z boku budynku czworoboczna wieża zwieńczona blankami, droga dojazdowalekko w górę w szpalerze młodych drzewek — Siedziba Starostwa Powiatowego w Kościerzynie

Siedziba Starostwa Powiatowego w Wejherowie trzykondygnacyjny gmach z wysokim poddaszem ze spadzistym dachem przy ulicy przy której rosną rozłożyste liściaste drzewa — Siedziba Starostwa Powiatowego w Wejherowie

Pierwsza strona polsko- niemieckiego układu dotyczącego tymczasowego unormowania spraw urzędniczych

Lista starostów komisarycznych nominowanych w styczniu 1920 roku

Okólnik dotyczący zasad zatrudniania nowych urzędników w starostwach

Opinia na temat pracy urzędników niemieckich w polskich urzędach w 1920 roku

Wykaz urzędników w starostwach pomorskich

Okólnik dotyczący zatrudniania nowych urzędników

Poszukiwanie kadr do administracji skarbowej

Utworzenie polskiej administracji skarbowej w województwie pomorskim było niezwykle ważnym i jednocześnie bardzo trudnym zadaniem dla sprawnego funkcjonowania państwa. Brakowało wykwalifikowanych urzędników, odpowiednich lokali, przepisówpodatkowych. Trudności potęgowała konieczność dostosowania pruskiego systemu podatkowego do nowych zasad obowiązujących w całym kraju. Należało przede wszystkim utworzyć wojewódzkie struktury władz skarbowych. Na Pomorzu początkowo funkcjonowały dwa urzędy administracji skarbowej: Wydział I Podatków Bezpośrednich na której czele stanął Karol Mohr, niemiecki urzędnik Rejencji Bydgoskiej i Pomorska Dyrekcja Ceł w Grudziądzu. Zostały one połączone z dniem 1 października 1920 roku w Pomorską Izbę Skarbową, na której czele stanął Stanisław Obrzud. Urzędnicy w większości pochodzili pochodzili z innych dzielnic, przede wszystkim Galicji. Miejscowi obejmowali posady niższych funkcjonariuszy, np. administracji celnej.

Stanisław Obrzud fotografia portretowa w garniturze — Stanisław Obrzud, szef Pomorskiej Izby Skarbowej

Urzędnicy skarbowi ze Świecia grupa kilkunastu mężczyzn w płaszczach i kapeluszach stoi w szeregu przed ruinami zamku w Świeciu zachowana ściana murów kamiennych z okrągłą wieżą — Urzędnicy skarbowi ze Świecia

Gmach Urzędu Skarbowego w Świeciu przy skrzyżowaniu dwóch brukowanych ulic, trzy kondygnacje i wysokie poddasze, widok od strony narożnika — Gmach Urzędu Skarbowego w Świeciu

Urzędnicy skarbowi z Grudziądza grupa kilkunastu mężczyzn w średnim wieku w garniturach w trzech rzędach pierwszy siedzący przed gmachem urzędu — Urzędnicy skarbowi z Grudziądza

Polecenie utworzenia administracji skarbowej w województwie pomorskim

Uzasadnienie etatu osobowego Pomorskiej Izby Skarbowej

Rozporządzenie w sprawie utworzenia Pomorskiej Izby Skarbowej

Informacja Karola Mohra o dochodach państwa w pierwszych miesiącach 1920

Legitymacja urzędnicza Karola Mohra z okrągłą pieczątką Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego — Legitymacja urzędnicza Karola Mohra

Strona z wykazu urzędników Izby Skarbowej w Grudziądzu tabelka wypełniona odręcznie — Strona z wykazu urzędników Izby Skarbowej w Grudziądzu

Opinia dotycząca zatrudnienia Karola Mohra pismo na druku Ministerstwa byłej dzielnicy pruskiej podpisane przez naczelnika wydziału — Opinia dotycząca zatrudnienia Karola Mohra

Stabilizacja służby cywilnej w województwie

Uchwalenie Konstytucji RP 17 marca 1921 roku kończyło okres tymczasowości w administracji państwowej. Ustawa zasadnicza dała podstawy do ujednolicenia prawa i unifikacji systemu administracyjnego kraju. Konstytucja w art. 66 określała, że administracja ma kierować się zasadą dekoncentracji a zarazem zespolenia pod jednym kierownictwemoraz udziałem obywateli w wykonywaniu zadań urzędów. Ustawa z 17 lutego 1922 o państwowej służbie cywilnej wprowadziła jednolite zasady polityki kadrowej państwa. Uporządkowanie kadr było związane ze stabilizacją struktur systemu administracyjnego i określeniem ilości etatów w poszczególnych urzędach. W styczniu 1924 roku powołanoNadzwyczajnego Komisarza Oszczędności, a w grudniu tego roku Okręgowe Komisje Oszczędności, które w ramach polityki oszczędności państwa racjonalizowały strukturę zatrudnienia urzędników. Duży udział w stabilizacji i integracji kadr miał wojewoda pomorski dr Stanisława Wachowiak i jego naczelnicy wydziałów – Stanisław Celichowski, Walerian Zapała i Roman Kwiatkowski.

Stanisław Wachowiak, wojewoda pomorski w latach 1924-1926 zdjęcie portretowe w garniturze — Stanisław Wachowiak, wojewoda pomorski w latach 1924-1926

Otwarcie kasyna urzędniczego w Toruniu przed wejściem prezes kasyna zapała czyta przemówienie widoczni trzej mężczyźni w garniturach nad weiściem flagi i wstęgi — Otwarcie kasyna urzędniczego w Toruniu

Urzędnicy administracji państwowej obserwujący manewry wojskowe kilkunastu uśmiechających się mężczyzn w płaszczach i kapeluszach stoi na łące jeden obserwuje przez peryskop, wojewoda Wachowiak — Urzędnicy administracji państwowej obserwujący manewry wojskowe

Pismo Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w sprawie opiniowania urzędników administracji państwowej Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

Zestawienie propozycji Okręgowej Komisji Oszczędności w sprawach kadrowych w administracji województwa Archiwum Państwowe w Bydgoszczy tabela z liczbami — Zestawienie propozycji Okręgowej Komisji Oszczędności w sprawach kadrowych w administracji województwa Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

Pierwsza strona ustawy o państwowej służbie cywilnej strona z dziennika ustaw — Pierwsza strona ustawy o państwowej służbie cywilnej

Statystyka urzędników państwowych w powiatach odręczna tabelka z liczbami — Statystyka urzędników państwowych w powiatach

Zestawienie funkcjonariuszy państwowych i samorządowych w województwie pomorskim lista wyszczególnione instytucje i dyrekcje urzędów — Zestawienie funkcjonariuszy państwowych i samorządowych w województwie pomorskim

Uzasadnienie sprzeciwu starosty lubawskiego przeciwko redukcji personelu maszynopis — Uzasadnienie sprzeciwu starosty lubawskiego przeciwko redukcji personelu

Pismo w sprawie redukcji urzędników administracji skarbowej maszynopis — Pismo w sprawie redukcji urzędników administracji skarbowej

Sanacja kadr 1926 – 1935

Przewrót majowy 1926 roku zapoczątkował znaczne zmiany w polityce kadrowej w administracji państwowej. Zapowiedział je gen. Kazimierz Młodzianowski, pierwszy sanacyjny szef MSW, a następnie wojewoda pomorski. W swoim pierwszym wystąpieniu stwierdził on, iż oczekuje ”wysiłku stałego, karności i bezwzględnej lojalności służbowej”. Równolegle z tym rozpoczął on liczne zmiany wśród wyższych urzędników UWP i starostów oraz szefów innych urzędów administracji.

Wiktor Lamot, wojewoda pomorski w latach 1929-1931 portretowe w garniturze i w okularach — Wiktor Lamot, wojewoda pomorski w latach 1929-1931

Stefan Kirtiklis, wojewoda pomorski w latach 1931-1936 portretowe w okularach ubrany w garnitur, order w lewej klapie marynarki — Stefan Kirtiklis, wojewoda pomorski w latach 1931-1936

Kazimierz Młodzianowski, pierwszy „sanacyjny” wojewoda pomorski fotografia portretowa w mundurze pułkownika siedzi i trzyma w prawej ręce długopis — Kazimierz Młodzianowski, pierwszy „sanacyjny” wojewoda pomorski

Dotychczasowych funkcjonariuszyprzenoszono w stan spoczynku, niektórych przekazywano na podobne stanowiska w innych województwach, a na Pomorze kierowano osoby mające w swoim życiorysie służbę w legionach i wojsku polskim. Od urzędników oczekiwano przede wszystkim skutecznego zaangażowania w politykę obozu rządowego. Późniejszymi realizatorami linii politycznej sanacji byli następni wojewodowie: Wiktor Lamot i Stefan Kirtiklis.

Wniosek o nadanie Krzyża komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski Mieczysławowi Seydlitzowi

Statystyka odznaczonych urzędników państwowych

Informacje prasowe dotyczące objęcia w 1926 roku funkcji wojewody pomorskiego przez Kazimierza Młodzianowskiego wycinek prasowy — Informacje prasowe dotyczące objęcia w 1926 roku funkcji wojewody pomorskiego przez Kazimierza Młodzianowskiego

Prośba o wydanie opinii na temat osoby ubiegającej się o stanowisko w administracji państwowej podpisane przez osobę zastępującą wojewodę — Prośba o wydanie opinii na temat osoby ubiegającej się o stanowisko w administracji państwowej

Opinia na temat osoby ubiegającej się o pracę w administracji maszynopis podpisany przez prezydenta miasta — Opinia na temat osoby ubiegającej się o pracę w administracji

Utrwalanie autorytetu i skuteczności urzędników

Działania Władysława Raczkiewicza, od 18 lipca 1936 roku wojewody pomorskiego, zmierzały do uspokojenia atmosfery politycznej przez podniesienie skuteczności i autorytetu miejscowej administracji państwowej. Starał się on nawiązać dobry kontakt ze społeczeństwem pomorskim, biorąc udział w imprezach społecznych oraz podkreślając swoją troskę o interesy Pomorzan we władzach centralnych w Warszawie. Osoby kojarzone z represyjną działalnością władz, jak A. Banas i R. Walewski zostały
przeniesione z Wydziału Społeczno – Politycznego UWP do innych urzędów wojewódzkich. Nowym naczelnikiem tego wydziału został Seweryn Cichalewski. Zmiany miały miejsce także wśród starostów. Do skutku doszły cztery procesy sądowe starostów powiatowych, posądzonych o nadużycia w czasach sprawowania funkcji wojewody przez Stefana Kirtiklisa.